Spośród wszystkich lat wojny i lat, które poprzedziły masowe i wymuszone opuszczenie Kresów Wschodnich przez większość Polaków, lata 1945-46 były tragedią dla setek tysięcy Polaków i najtragiczniejszy okres w dziejach narodu. Zapoczątkowany został w roku 1939 po niespodziewanej napaści Związku Radzieckiego na Polskę, a dla mieszkańców okolic Lwowa w dniu 22 września po kapitulacji Lwowa.
Wszystko co wydawało się tak trwałe przez dziesiątki lat utracono w ciągu kilku dni tego tragicznego miesiąca. Głęboki kontrast między latami spokoju i wolności, a latami okupacji i nieustannej obawy przed wywozem, czy aresztowaniem pogłębiał w mieszkańcach tej ziemi zaskakujące przeciwności życia, na które nikt nie był przygotowany. Z polską zaradnością i odwagą starano się przeciwstawić temu co było mam obce i nieprzyjazne. Walka była z góry przegrana. Tęsknota za kresami jest tak dalece zakorzeniona w mentalności Polaków i przekazywana z pokolenia na pokolenie, że długo jeszcze będzie w naszych sercach.
W połowie roku 1945 wojna już się skończyła, lecz na kresach Ukraińcy byli nadal w stanie wojny z mieszkańcami tych ziem, mordując Polaków, paląc ich domostwa i rabując dobytek. Wszyscy mieszkańcy Czyszek pod naporem sytuacji postanowili wyjechać na zachód. Nie było to łatwe, całe pokolenia mieszkały w Czyszkach, ksiądz czyszecki i wszyscy mieszkańcy to jak jedna rodzina, tam było im dobrze, tu dorastali, żyli, umierali. Bardzo ciężko było im zostawić ukochaną krainę, dom, kościół, groby najbliższych, ale też los był nieubłagany, zostać nie było sensu, wybór był tylko między życiem, a śmiercią i to w wielu przypadkach w mękach.
Po opuszczeniu Czyszek wszyscy mieszkańcy osiedlali się w miejscowościach w pobliżu granicy z USSR w przekonaniu że jest to tylko okres przejściowy i w niedługim czasie powrócą do Czyszek. Działalność band UPA zmusiły wiele rodzin do opuszczenia przygranicznych miejscowości i znalezienia innego miejsca zamieszkania. Jednym z celów były Ziemie Odzyskane na zachodzie Polski. Jeszcze przez wiele lat mieli nadzieję że powrócą do swej rodzinnej ziemi. Czyszki zamieszkałe przez Ukraińców przez kilkadziesiąt lat były niedostępne dla byłych mieszkańców. Rozpad Związku Radzieckiego i zniesienie wiz dla obywateli polskich umożliwiło odwiedzanie swoich rodzinnych stron wielu czyszanom. Starania związane z budową “Polskiej Kwatery Pamięci” na cmentarzu w Czyszkach w latach 2005 - 2010, prowadziły do dziesiątek rozmów z Ukraińcami. Dla Nich lata 1944-47 były tak samo wielkim negatywnym przeżyciem. Przecież Oni byli również wysiedlani przymusowo ze swoich domów i pozbawiani gospodarstw prowadzonych przez ich przodków od dziesiątków lat tak samo jak Polacy . Przesiedlono ich z 90 miejscowości w jedno miejsce , więc byli to ludzie sobie obcy nie posiadający żadnych więzi sąsiedzkich, kulturowych i towarzyskich.
Do tej pory tj: w roku 2008 osoby 80 letnie są nadal przekonane że Polacy wrócą do Czyszek. Z chwilą zniesienia wiz, przyjazdy Polaków są bardzo częste i organizowane są w wielu przypadkach w formie wycieczek autokarowych. Przekonanie to potwierdza stan wielu przedwojennych budynków , które nie remontowane popadają w ruinę. W wielu domach użytkowane są jeszcze meble i sprzęt gospodarstwa domowego pozostawiony przez Polaków i pochowane lecz nie wyrzucone obrazy przedstawiające Matkę Bożą i Jezusa Chrystusa z lat przedwojennych.
Spotkałem się z wieloma przykładami życzliwości i zrozumienia przy zadawanych pytaniach. Obecni mieszkańcy Czyszek są przyjaźnie do nas Polaków usposobieni i z chęcią udzielają pomocy nawet z własnej inicjatywy czego miałem możliwość doświadczyć przy budowie kwatery.