Kościół - Czyszki koło Lwowa

Pierwszy kościół parafialny w Czyszkach wybudowany w 1420 r.  pod wezwaniem Wszystkich Świętychibył drewniany. Akt nadania gruntów podpisany był w obecności szlachty i sławetnych mężów: Jana, dziedzica Winnik, Kalenika, zięcia Mikołaja Dmitrowskiego, wójta Klusa i Jerzego Kowala w dniu św. Marcina w 1420 r.

Dr Antoni Prochaska w swojej książce „Czyszki koło Lwowa” z roku 1920 tak przetłumaczył z łaciny akt fundacyjny kościała w Czyszkach Mikołaja Dmitrowskiego.

Jak już pisałem parafia rzymsko-katolicka w Czyszkach powstała 11 listopada 1420 r. za zezwoleniem arcybiskupa lwowskiego Jana Rzeszowskiego, a fundatorem i budowniczym był szlachcic herbu Korab Mikołaj Dmitrowski. Dla utrzymania proboszcza i księży nadane im były ziemia orna, łąka 45 mórg oraz staw na potoku Szapin . Były również inne nadania na rzecz proboszcza i kościoła w postaci dziesięciny snopowej, jałmużny od każdego kmiecia, wieśniaka czy mieszkańca wsi obojga płci i parafian.

Akt nadania podpisany został w obecności szlachty oraz Jana, dziedzica Winnik, Kalenika zięcia Mikołaja Dmitrowskiego, wójta Klausa i Jerzego Kowala w dniu św. Marcina 1420 r.

Pierwszy kościół drewniany pod wezwaniem Wszystkich Świętych zbudowany w 1420 r. został spalony podczas najazdu Tatarów w roku 1490 r. Miejsce, na którym stał kościół w dawnych czasach miało charakter obronny i stanowiło gródek, który podczas najazdów tureckich potrafił pomieścić wszystkich mieszkańców Czyszek, którzy zarazem byli jego obrońcami. Od północy i zachodu broniły tego miejsca strome brzegi i błotnista rzeczka. Od wschodu i południa gdzie grunt był równy były wykopane rowy obsypane od środka wysokimi wałami, na których stała drewniana baszta służąca jako dzwonnica. Rowy i wały zaczynały się po stronie wschodniej od rzeczki nieopodal kościoła poza wielkim ołtarzem ( w pobliżu dzisiejszej zakrystii) skręcały pod kątem prostym ku zachodowi i biegły jak dzisiejsza dzwonnica (dawniej baszta) w linii prostej, przecinały ogród plebański i kończyły się znowu przy rzeczce. Wały były najeżone ostrokołem. Dla celów ostrzegawczych przed najazdem stosowano prosty system ostrzegania. Na wzniesieniach sypano wysokie kopce zwano kurhanami, a usytuowane były w miejscu gdzie widać było drugi kopiec oddalony o kilka mil. Każdy kopiec wyposażony był w stos gałęzi i drzewa, który zapalano, gdy w granice kraju wpadły zagony tatarskie lub inne wojska. I tak rozpalane pozostałe stosy, sygnalizowały wszystkim o najeździe - umożliwiając przygotowanie obrony.

Przed rokiem 1492 po najeździe Tatarów odbudowany od fundamentów kościół już murowany ma nowego patrona - św. Leonarda opata. W roku 1648 kościół został ponownie doszczętnie zniszczony wewnątrz przez Tatarów. 20 czerwca 1755 roku kościół w Czyszkach wizytuje biskup Stanisław Jezierski. Po raz trzeci, w latach siedemdziesiątych XVIII wieku kościół jest przebudowywany prawie od podstaw, gdyż filary na których opierało się sklepienie tak były osłabione pożarem, że groziło to zawaleniem kościoła. Odbudowany kościół, w którym pozostało ze starej świątyni tylko prezbiterium już pod wezwaniem św. Mikołaja biskupa Mireńskiego - 30 czerwca 1774 r. poświęcił arcybiskup Wacław Sierakowski. W okresie tym parafia miała 3899 wiernych.

Poświęcenie kościoła 30 czerwca 1774 r. przez arcybiskupa Wacława Sierakowskiego miało szczególny charakter. Z tej okazji powstał dokument sygnowany datą 29 czerwca 1774 r. „Celesia Parochialis In Villa Czyszki Visitata Die Trigesima Juli Ana Die Millesimo Septingentesimo Septuagesimo Zuarto 1774 r.” opisujący szczegółowo historię parafii od jej powstania w 1420 r. / po łacinie/ oraz szczegółowy opis kościoła. Oto treść tego dokumentu opisującego kościół :

Następną wizytę kanoniczą odbywa 1 maja 1823 r. w kościele czyszeckim arcybiskup lwowski Alojzy Ankwicz. W roku 1857 r. kościół przechodzi remont : zostaje pobielony na zewnątrz (malarz Michał Łoziński), prowadzono prace murarskie, pomalowano ławki i konfesjonały. W roku 1859 wymalowano i wyzłocono główny ołtarz i chrzcielnicę, a zrobił to Jan Łagocki lwowski złotnik. W roku 1920 do parafii czyszeckiej należy siedem wsi : Czyszki - 2220 dusz, Czyżyków - 172 dusz, Dmytrowice - 184 dusze, Gaje - 26 dusz, Głuchowice - 170 dusz, Horodysławice - 10 dusz, Winniczki - 601 dusz, razem 3384 parafian.

Opis kościoła z roku 1917 w Czyszkach jest bardzo szczegółowy. Kościół składa się z czterech odrębnych części : z nawy głównej przeznaczonej dla parafian, prezbiterium dla kapłanów, zakrystii oraz ze skarbca kościelnego. Ponadto do kościoła przynależna była kilkakrotnie remontowana i przebudowywana dzwonnica, stojąca od kilku wieków samodzielnie w tym samym miejscu po prawej stronie kościoła oraz plebania. Nawa główna przedłużona jest jak wielka sala pokryta jednolitym sklepieniem. Posiada po cztery okna drewniane po stronie południowej i północnej i jedno od strony frontowej. Ściany są gładkie, pokryte zaprawą wapienną i ozdobione kilkoma płaskimi szkarpami celem wzmocnienia cienkich ścian. Ścianę frontową zdobią gzymsy i dekoracje wapienne oraz gustowne obramowania drzwi. Po obu stronach drzwi we framugach stoją dwie kamienne rzeźby przedstawiające św. Jana Ewangelistę i św. Weronikę. Trzecia figurka usytuowana została wysoko nad drzwiami jakby w ołtarzyku z dwoma okrągłymi słupkami. W niszy pod łuskowatym daszkiem stoi figura Najświętszej Maryi Panny. Całość pomalowana jest trzema kolorami żółtym, zielonym i niebieskim.

Druga część kościoła tj. prezbiterium jest starszego pochodzenia i jako jedyny fragment po starym kościele (z 1648 r.) pozostało w niezmienionym stylu. Za wielkim ołtarzem zamyka się trzyboczna ściana podparta czterema gotyckimi przyporami. W południowej ścianie są dwa otwory przez które wpada światło do środka kościoła. Pozostały ślady po trzech starych oknach, które zostały zamurowane gdzie w środkowym pozostawiono framugę i w niej kamienną figurę Pana Jezusa siedzącego w koronie cierniowej z wyrytym pod spodem rokiem 1778. Po prawej stronie prezbiterium znajduje się murowana zakrystia z podwójnym wejściem, jedno do prezbiterium, drugie na zewnątrz. Po lewej stronie prezbiterium znajduje się skarbiec kościelny, który służył poprzednio jako zakrystia. Dach kościoła pokryty w roku 1897 gontem, w roku 1909 to jest po 11 latach pokryto dachówką w kształcie rybiej łuski tzw. karpiówką, a na szczycie wznosi się wieżyczka pokryta blachą, w której umieszczony jest sygnaturowy dzwonek. Cała bryła kościoła sprawia przyjemne wrażenie .

Kościół z prezbiterium ma wymiary - długość - 31 m

szerokość - 18 m

wysokość - 19,8 m

zakrystia - długość - 7,5 m

szerokość - 5,9 m

wysokość - 4,7 m

skarbiec - długość - 6,3 m

szerokość - 4,15 m

Wnętrze kościoła w roku 1917 robi bardzo duże wrażenie. Była to świątynia jednonawowa, do której wchodziło się przez jedyne wielkie drzwi. Posadzka gładka z płyt trembowelskich, ściany kolorowane z kilkoma obrazami malowanymi na ścianach. Wpadają w oko trzy ołtarze i ambona. Wielki ołtarz osłania trzyboczna ściana od posadzki aż po samo sklepienie. Ołtarz można podzielić na piętra. Na kilku stopniach drewnianych ustawiony jest stół ołtarzowy (menza), którego przód dla patrzących jest rzeźbiony i wyzłacany. Na stole tym (pierwsze piętro) postawione jest pośrodku wspaniałe rzeźbione i pozłacane tabernakulum, dla Najśw. Sakramentu, a przed nim tron dla ustawienia monstrancji. Po obu stronach tabernakulum rozchodzą się ku ścianie rzeźbione dekoracje. Nad tabernakulum ołtarz (drugie piętro) rozszerza się znacznie i rozwija w przestrzeń dźwigająca na czterech kolumnach gzyms. W środku w głębokiej wnęce okolonej rzeźbioną ramą znajduje się cudowny, starożytny obraz Matki Bożej z Dzieciątkiem w złoconych sukniach i koronach, z napisem pod obrazem „WSPOMOŻENIE WIERNYCH, MÓDL SIĘ ZA NAMI”. Obraz starożytny zasłaniany był malowanym na płótnie wizerunkiem św. Mikołaja autorstwa malarza artysty Rossowskiego. Obraz ten mocowany był na specjalnej zasuwie tak, aby można było go przemieszczać. Po obu stronach obrazu między kolumnami były umieszczone figury świętych biskupów Stanisława i Wojciecha. Ponad gzymsem wznosi się najwyższa część ołtarza (trzecie piętro) zwana tymponem. Jest to cześć wyłącznie ornamentacyjna składająca się z samych rzeźb. W środku rzeźba pana Jezusa na krzyżu, w okolicy którego są promienie i obłoki. Dalej od krzyża ustawione są dwie figury: Matki Bożej i św. Jana. Cały ołtarz polichromowany na marmur i bogato złocony stanowi wspaniałą ozdobę kościoła.

Na granicy oddzielającej część prezbiterium od nawy głównej, pod tęczą kościelną ustawione są po prawej i lewej stronie podobne co do wystroju, bogato rzeźbione i złocone ołtarze. W ołtarzu lewym znajduje się obraz Matki Bożej Różańcowej, a na zasuwie obraz Najświętszego Serca Pana Jezusa. Ołtarz po prawej stronie posiada obraz św. O. Franciszka Serafickiego obmywającego rany (stygmaty), a na zasuwie obraz św. Antoniego Padewskiego z dzieciątkiem Jezus na rękach. W obydwu ołtarzach stoją trony dla monstrancji lecz są różnego kształtu. Mają po cztery kolumny, lecz między nimi stoją różne figury. Ołtarze te mają podobne górne tympanony, mające rzeźbione w drzewie opony, pod którymi znajdują się różne figury. Na ołtarzu lewym na kuli ziemskiej stoi figura Boga Ojca, a na ołtarzu prawym na globusie stoi Matka Boska Niepokalana, gniotąca nogą głowę węża. Ściany proste ozdobione przyporami podtrzymującymi sklepienie. Po prawej stronie dostosowana wystrojem była zawieszona rzeźbiona ambona, która na plecach posiadała płaskorzeźbę Niepokalanej, a na obdasznicy była zakończona krzyżem. Obok ołtarza św. Franciszka stała chrzcielnica w kształcie wielkiego kielicha wykonana z kamienia z płaskorzeźbami przedstawiającymi kwiatowe girlandy. Chrzcielnicę zamyka pokrywa drewniana z wyrzeźbionymi czterema rybami, którym z nozdrzy wypływają dwa strumienie wody. Przy wejściu ponad drzwiami wejściowymi wznosi się murowany, na dwóch filarach wsparty chór z drewniana barierą od przodu. Na chórze zamontowane sześciogłosowe organy z pedałem, które w roku 1860 zostały zrekonstruowane. W roku 1894 - rozebrano stary babiniec (7,8x10,8 m ) i przedłużono kościół o dwie dekady.

Wcześniejsze opisy kościoła z roku 1755 przedstawiają wnętrze kościoła, w którym było osiem ołtarzy malowanych dość ozdobnie, wyzłacanych i posrebrzanych w dwóch bocznych nawach umieszczone oraz chór z organami. Pierwotny chór był drewniany i posiadał zamontowaną pozytywkę na 9 głosów. Na ścianach były kamienne obrazy (płaskorzeźby), których po przebudowie pozostało tylko cztery i zamontowano je na dzwonnicy. Jedna z płaskorzeźb przedstawiała Mękę Pana Jezusa. Poza malowidłami na ścianie, wnętrze kościoła ozdobione jest obrazami namalowanymi na płótnie, które przedstawiają : św. Mikołaja, Niepokalane Poczęcie Najświętszej Marii Panny, św. Antoniego z dzieciątkiem i Wniebowzięcie Najświętszej Marii Panny. Ponadto na ścianach znajdują się obrazy olejne 14-tu stacji Drogi Krzyżowej. W roku 1862 odnowiono ołtarz św. Leonarda, a w 1863 ołtarz św. Michała i dwa inne obrazy. W latach 1897 i 1898 odrestaurowano i przerobiono plebanię .

W 1913 roku postawiono nowy wielki ołtarz. Ze starego pozostał cudowny obraz Matki Bożej oraz rzeźby Pana Jezusa ukrzyżowanego i dwóch aniołów. Ambona wykonana jest w roku 1931 w stylu barokowym polichromowana. Składa się z czary i ciężkiego daszku, którego szczyt wieńczy krzyż. Boki zewnętrze czary zdobią płaskorzeźby czterech ewangelistów bogato złocone, a na froncie ambony widnieje herb Franciszkański srebrzony. Na filarze łączącym ambonę z daszkiem jest płaskorzeźba z Dekalogiem.

Organy wykonane w 1912 roku o jednej klawiaturze i pedale posiadały sześć rejestrów. Naprawione w roku 1922, natomiast w 1936 roku dano nowy pryncypał, nastrojono je i pomalowano.

W roku 1937 obok chrzcielnicy na ścianie wmurowana zostaje wypukła rzeźba (95x95) przedstawiająca chrzest Pana Jezusa - pomalowana w kolorze marmuru szarozielonego.

W roku 1912 Walenty Jakóbiak vel Jakubiak  /rzeźbiarz, ramiarz i pozłotnik, członek Korporacji Lwowskich Pozłotników działający w pierwszej połowie XX wieku we Lwowie. Walenty Jakóbiak lwowski pozłotnik i rzeźbiarz prowadził własną pracownię na ulicy Trzeciego Maja 27 a później Sykstuskiej 20 , Akademickiej 22 i Zimorowicza 3 we Lwowie. W latach 1900-1939 warsztat Walentego Jakóbiaka wykonał wiele prac rzemiosła artystycznego , głównie we Lwowie i jego okolicach. Mistrz Jakóbiak był członkiem Korporacji Lwowskich Pozłotników i pozłotniczej komisji egzaminacjnej w Izbie Rzemieślniczej we Lwowie/ przeprowadza restaurację i złocenia ołtarzy w kościele w Czyszkach koło Lwowa. Walenty Jakóbiak wykonał tam między innymi w 1917 roku wystrój Grobu Bożego i ramę do obrazu św. Mikołaja malowanego przez Władysława Rossowskiego.

- dwa dębowe rzeźbione konfesjonały, zakończone u szczytu krzyżem,

- dwa sosnowe konfesjonały proste odnowione w 1937 r.,

- dwa sosnowe przenośne konfesjonały z 1934 r.,

- cztery klęczniki wyściełane czerwonym aksamitem,

- cztery kielichy z paterą ,

- dwie monstrancje,

- 15 lichtarzy,

- dwa wielkie lichtarze,

- dwa kandelabry,

- kadzielnica z łódką,

- lampa wieczna,

- dwie pary kinkietów,

- ławki dębowe,

- ławki sosnowe,

- dwa katafalki - trzy kondygnacyjny (1937) i dziecięcy,

- 24 wyszywane ornaty,

- 6 wyszywanych kap,

- 10 sztandarów białych z naszywanymi obrazami,

- cztery sztandary czarne - pogrzebowe,

- czerwony sztandar strażacki z naszytymi obrazami,

- cztery chorągwie: tercjarska, różańcowa i dwie duże czarne,

- księgi kościelne: dwa nowe mszały kościelne, dwa mszały z 1855 r. żałobne mszały  z 1911 i 1928 r., compenium evangelikum z 1855 r., perykopy niedzielne

 przekład  ks. Szczepańskiego z 1917 r., Ritnale Romanum z 1927 i 1928 r.,Cantionale z 1886 i 1897 r., Cantionale Siedlecki z 1880 r., mszał żałobny z 1939 r.

- oraz inne drobne przedmioty

- cmentarz grzebalny w Czyszkach - 1 hektar 2 ary i 50 m2,

- miejsce pod kaplicę i pole orne w Czyżykowie - 1 hektar 17 arów i 35 m2,

- plac pod budowę kaplicy i szkoły w Głuchowicach - 10 arów i 56 m2.

Nowa plebania zbudowana w 1929 roku przez oo. Franciszkanów Lwowskich. Do zabudowań kościelnych należały również : stara plebania, stajnia, wozownia, drewutnia, oraz budynek liczący 36 m długości i 11,20 m szerokości wybudowany w 1909 roku, przeznaczony na stodołę.

Grunty beneficjalne stanowiące własność oo. Franciszkanów liczą 34 hektary i 99 arów wg stanu w roku 1934 tj. grunty beneficjalne probostwa w Czyszkach : role - 19 hektarów 86 arów i 84 m2, łąki - 13 hektarów 53 ary i 63m2, ogrody - 72 ary i 29 m2, pastwiska - 40 arów i 28 m2, plac budowlany 46 arów i 93 m2 oraz pole w Dmytrowicach 9 arów i 42 m2.

Pomników i tablic grobowych kościół nie posiada. Ma natomiast wmurowaną przy głównym ołtarzu czarną kamienną płytę na której wyryto napis:

Consecratio

Hujus Ecclesiae facta

Anno 1774 die 1 Aug.

In honorem S. Leonardi AB.

A Celssimo.Excel. D. Venceslao

Sierakowski

Archiep. Leop.

Co należy przetłumaczyć: „Kościół ten poświęcony w 1774 dnia 1 sierpnia ku czci św. Leonarda Opata przez J. W. Excell. Wacława Sierakowskiego Arcybiskupa lwowskiego.”

Analizując historię kościoła czyszeckiego należy zwrócić uwagę, że w roku tym poświęcono kościół po odbudowie ku czci św. Mikołaja biskupa. Trudno wytłumaczyć ten błąd, który przetrwał do roku 1917.

Na obszarze działania parafii postawiono 2 kaplice murowane w których odprawiano msze święte. W 1902 r. zaczęto budowę kaplicy w Głuchowicach, a 23 sierpnia 1903 r. została ona  poświęcona pod wezwaniem św. Antoniego z Padwy przez prowincjała oo. Franciszkanów o. Benigny Chmurę. Mogła pomieścić około 400 osób. Główny odpust przypadał na dzień 13 czerwca. Druga kaplica wybudowana była w Czyżykowie przez Henrykę Roloffową  żonę zmarłego 8 maja 1901 r. właściciela części Czyżykowa Aleksandra Roloffa. Wybudowana została wg jego życzenia obok miejscowego cmentarza. Poświęcona 17 sierpnia 1905 pod wezwaniem  Najświętszej Panny Maryi. Ponadto było 6 kapliczek przydrożnych - na drodze z Czyszek do Winniczek zbudowana 30 września 1869 r. ku czci św. Walentego, na drodze do Czyżykowa kapliczka „Grunwaldzka” zbudowa w pięćsetletnią rocznicę zwycięstwa pod Grunwaldem. Przy drodze z dworu czyszeckiego do kościoła dwie kapliczki pod wezwaniem Matki Bożej i św. Jana i przy drodze z dworu na Wólki   kapliczki  św. Franciszka i św. Antoniego.  Była również kapliczka mszalna murowana we dworze czyszeckim.