Gwara lwowska to gwara regionalna języka polskiego używana przez mieszkańców Lwowa często mylona z tzw. bałakiem lwowskich baciarów, czyli gwarą uliczną, bardzo jednak do niej zbliżoną. Używana również w okolicznych miejscowościach. Gwara lwowska to substrat polski, który został wzbogacony licznymi zapożyczeniami głównie z języka niemieckiego, jidysz, ukraińskiego oraz czeskiego i posiada bliski związek z innymi gwarami Galicji, zwłaszcza z gwarą krakowską. Wiele słów pochodzących z gwary lwowskiej i bałaku weszło na stałe do języka polskiego np. besztać, durszlak itp.
Wysiedlenie Polaków z kresów południowo-wschodnich w latach 1945-1946 doprowadziła do zniszczenia skupisk ludności mówiącej tym dialektem. Obecnie jest on używany w nielicznych skupiskach Polaków na Ukrainie i byłych mieszkańców woj. lwowskiego wysiedlonych do Polski. Gwara ta stopniowo zanika. W swoich szerokich poszukiwaniach, z gwarą lwowską spotykałem się bardzo rzadko.
Słownik naszych dziadków
Bałaku Lwowskiego
A
absztyfikant - - adorator
ajnbruch - - włamanie
aliwo - - ale gdzie
ancug - - ubranie męskie
aus - - koniec
B
baciar - - łobuz
bałak - - rozmowa, gadka
badyl - - chwast
bajbus - - niemowlę, osesek
bajer - - kłamstwo
bajgiel - - obwarzanek lub bułka
bajstruk - - bękart
bajtlować - - okłamywać
bajtoła - - leń
bajura - - kałuża, błoto
balikać - - mówić
balon - - piłka gumowa
bałabuch - - ciastko drożdżowe
bałagula - - furman
bałakać - - mówić
bałamkać się - - chwiać się
bałwatuńcio - - bałwan (pieszczotliwie)
bambetle - - rozsuwane łóżko drewniane
bandzioch - - duży brzuch
baniaczek - - kapelusz, melonik
baniaczyć - - próżnować
bańka - - bombka choinkowa
barabola - - ziemniak, kartofel
bargowanie - - kupowanie na kredyt , na zeszyt
batiarnia - - łobuzy
batiarówka - - czapka batiara, cyklistówka lub pedałówka
bebechi - - wnętrzności
belbas - - grubas
bełtać - - mącić, mieszać
beretka - - beret
besztać - - wymawiać komu
biedołach - - biedak
binia - - dziewczyna
bisowaty - - narwany
blatować - - załagodzić
blatrura - - piekarnik, piec
bongu - - spirytus
bratrura albo blatrura, w skrócie rura - - piekarnik, piec
brechnia - - brednia
browar - - piwo
brusowaty - - nieokrzesany
bryja - - papka, gęsty rozczyn
buchacz - - złodziej
buchnąć - - ukraść
budak - - oset
budny - - zwykły
bulba - - ziemniak
bulka - - bańka mydlana, pęcherzyk powietrza
buńczuczny - - pyszny
buńdziurzyć się - - dąsać się
burmyło - - nieokrzesaniec
buśko - - bocian
być blat - - milczeć
C
cent - - pieniądz
cep - - cham, prostak
cepaka - - cham
chabal - - adorator
chabanina - - mięso
chabazie - - kwiaty, bukiet
chabaż - - zielsko, chwasty
chablina - - flaczaste mięso
chajder - - cheder
chałupa - - mieszkanie, dom
chamać, szamać - - jeść
chapnąć - - chwycić
charkać się - - kłócić się
chatranka - - obława policyjna
chawira - - mieszkanie
chira - - wódka
chirny - - pijany
chirus - - pijak
chirzyć - - pić wódkę
chyćkać - – kołysać
chyra - - kołtun
ciuchrać - - grać na instrumencie
ciumać - - całować
cwajer - - dwója (ocena szkolna)
cwajkiepełe - - mądry człowiek
cwikier - - okulary
cyferblat - - twarz
cymbergaj - - gra szkolna
cymes - - coś bardzo dobrego lub smacznego
cyngiel - - dwója (ocena szkolna)
czerepacha - - mętny typ
czuchrać się - - czochrać się
czuć - - słyszeć
Ć
ćmaga - - wódka
ćmakać - - mlaskać
ćmić - - kłamać
ćmok - - cham
D
debra - - wertepy
dętek - - melonik
doobkoła - - dookoła
drancie - - stara odzież
dranciny - - lichy, zły
drapak - - zmywak do naczyń
drymbajło - - stary grat
drypcia - - stara kobieta
duć - - dmuchać
durch, durś - - na wylot
durno, na durno - - próżno, darmo
durnowaty - - głupkowaty
durszlak - - cedzak
dziad - - wędrowiec, żebrak lub snopek zboża w kącie chaty na wigilię Bożego Narodzenia
dziaducho - - słoma rozścielona na polepie w wigilię
dziakować - - dawać pieniądze
dziamdziać - - jeść powoli
dziaukać - - pyskować
dziunia - - dziewczyna
F
facka - - uderzenie, zwłaszcza w nos
facjata - - twarz
fafrać - - bełkotać
fafulasty - - podtuczony
fafuły - - pełne policzki
falować - - iść
famuła - - rodzina
fana - - chorągiew
farfocle - - strzępy, drobiny
fasować - - dostać coś, załatwić coś sobie
fecy - - onuce, skarpety
fertig - - gotowe
fest - - bardzo mocno
fifak - - człowiek sprytny
fisy - - nogi
folga - - odwilż
forant - - na wszelki wypadek
forikować - - atakować
forteklapa - - fortepian
front - - pierwsze miejsce
frygać - - jeść
funiasty - - nadęty
funio - - zarozumialec
furdygarnia - - więzienie
furkać - - dmuchać
furt - - wciąż
fyrniak - - perkaty nos
G
galant - - elegancki
garkotłuk - - gosposia
gibirować się - - należeć się
gielajza - - kufel
gieltować się - - wynosić się ponad innych
glans - - połysk
głuchman - - głuchy
gnieciuch - – ciasto drożdżowe
gnot - - dziecko
gnypek - - tępy nóż
gongil - - katar, wydzielina z nosa
graba - - ręka
grajcar - - pieniądz
grajfnąć - - ukraść
gudz - - węzeł sznurowadła
gufrować - - marszczyć
gwer - - karabin
H
haczyk - - pogrzebacz
hadiuga - - złośliwiec
hadra - - kłótliwa baba
hajcer - - palacz (pomocnik maszynisty)
hajcownia - - parowóz
hajda - - wynocha! won!
hajdać się - - kołysać się
hajtać się - - brać ślub
hajti - - spacer
halaburda, hałaburda - - awantura
halastra, hałastra - - zbieranina
haltować - - zatrzymać
halukać - - krzyczeć na kogoś
haman - - brutal
hamać - - jeść
handełes - - handlarz
handryczyć się - - sprzeczać się, przekomarzać
hara - - wódka
harap - - pas
haratać się - - bić się
harbuz - - dynia
hardyga - - stary dom
harmadla - - szpilka do włosów
harmider - - zgiełk
hawira - - dom, mieszkanie
hebes - - głupiec
hebra - - zbieranina
hepać - - karcić
hołodryga - - oberwaniec
horpyna - - ogromna kobieta
hreczka - - gryka, kasza gryczana
hrunio - - gbur
hryć - - głupiec
hrymać - - mocno uderzać
hulać - - chodzić, łazić
hurgotać - - stukać
hyckać - - skakać
J
jadaczka - - gęba
jojkać, jojczyć - - narzekać
juchcić - - kraść
juszka - - rzadka zupa
K
kutia - - pszenica z makiem i bakaliami
kaban - - wieprz
kabat - - marynarka
kacap - - głupiec
kacaraba - - kot
kaczać się - - toczyć się
kaczan - - głąb kapusty
kalamacja - - zamieszanie
kalapitra - - głowa
kałabania - - kałuża
kałakunio - - tępak
kałamucić - - mieszać
kaparzyć - - źle robić
kapcan - - człowiek do niczego
kapcylinder - - kapelusz
kapeluch - - kapelusz
kapłon - - kura
karaba - - kot
karbowy - - nadzorca
karmenadel - - kotlet
karmica - - studnia
kaszkiet - - czapka
katulać - - toczyć coś okrągłego
kibelek - - garnuszek
kidać - - rzucać
kiel - - kapusta włoska
kiepełe - - głowa
kikać - - patrzeć
kimać - - spać
kindrus - - łobuziak, urwis
kinol - - nos
kireja - - płaszcz
kirzyć - - pić
kitka - - kotek
klapać - - trzepać
klempa - - zła kobieta
kłapaczka - - usta
kławaki - - zęby
knajać - - jechać, biec, łazić
kociuba - - szufla, przyrząd do wygarniania węgla z pieca
kociurbaty - - małego wzrostu
kocmołuch - - brudas
kojdym - - odważny
kolegówna - - koleżanka
kolędować - - wydziwiać
kołotuszka - - przyrząd do duszenia ziemniaków
kołtunić się - - żenić się
kopystka, kopyść - - drewniana łyżka
koromesło - - nosidło na wodę
kostorbaty - - o nierównej powierzchni
kostumacha - - wielka kość
kraszanki - - jaja malowane, pisanki
krawczyni - - krawcowa
kręcić gitarę - - fantazjować
krys - - kapelusz lub inne nakrycie głowy
krzyżbanty - - krzyże
kucza - - mały ciemny pokój
kuczki - - żydowskie święto
kula - - noga
kulfon - - pogardliwie noga
kumać - - rozumieć
kustumachi - - kości
kutać - - zwijać
kutia - - potrawa wigilijna
kwargiel - - serek wiejski
L
leberka - - wątróbka
lichtarnia - - latarnia
linewka - - cienka linka
litosierdzie - - miłosierdzie
lola - - dziewczyna
luftować - - wietrzyć
Ł
łaba - - łapa
łabaty - - niezgrabny
łabudać się - - krzątać się
łachować się - - wyśmiewać kogoś
łandyga - - wysoka dziewczyna
łepeta, łepetyna - - głowa
łoszak - - źrebię konia
łukawy - - chciwy
łyska - - błyska
łyta - – człowiek bogaty
M
maćkać - - babrać się
maćko - - brzuch
magulać - - bić
magulanka - - bójka
makitra - - makutra
makówka - - głowa
małanka - - młoda dziewczyna
małpiszon - - małpa
mamcia - - miła starsza pani
manele - - drobiazgi
mantel - - płaszcz
mantyłepa - - wstrętna małpa
masny - - tłusty
maścić - - bić
mazak - - twarz
mazepa - - brzydka kobieta
mecyje - - specjał
megać - - uciekać
meszty - - półbuty damskie, kapcie
miękuszka - - miękka część chleba
miglanc - - spryciarz
mikrus - - malec
miszkulancja - - mieszanina
miszunk - - bójka
mogiłki - - cmentarz
moniak - - drobny pieniądz, moneta
mordownia - - knajpa
motorowy - - motorniczy
mudio - - mruk
mulik - - murarz
murga - - cham
murmyło - - ponurak
mykiecić - - mylić
mytka - - szmata, plotkara
N
na blank - - bez płaszcza
na chal pal - - w pośpiechu
na links - - na gapę
nachapać - - nagromadzić
nadać się - - przydać się
najsampierw - - najsamprzód
nakastlik - - szafka nocna
na obkoło - - na około
na odwyrtkę - - na odwrót
narandza - - pomarańcza
niezdały - - do niczego
niuńka - - bezradny
nykać - - szukać
O
oberchabka - - łapówka
odfastrygować się - - odczepić się
odknajać się - - odczepić się
oględnoć - - obejrzeć
P
pacałycha - - zabawa
pacan - - głupiec
pachniarz - - nos
pacię - - prosiak
paciuk - - świnia
packa - - uderzenie
pała - - głowa
pampuch - - pączek
panowla! - - zawołanie na kolegów
papendekiel - - tektura
parkan - - kołnierzyk
paszcza - - usta
paszczękować - - dużo mówić
pedały - - nogi
pełechaty - - długowłosy
pełechy - - długie włosy
perekicki - - wywracanie koziołka
perekińczyk - - zdrajca
perepałki - - utarczki
pieszki - - pieszo
pikuleta - - buty
pinda - - niedorosła dziewczyna
pipczyć - - naciskać
pitolko - - mało poważny
pluskwa - - zwada
pod chajrem - - pod słowem honoru
podfruwajka - - podlotek
podlizajło - - lizus
pokiwany - - oszukany
poligutko - - powolutku
polikier - - policjant
pomieszkanie - - mieszkanie
potyrajko - - ten, którego się poniewiera
potyrcze - - pomiotło
prażyć - - gotować
proch - - kurz
prynuka - - zachęta
przerastały - - przerośnięty
przyjaciółka - - agrafka
przyklajstrować - - przylepić
przylipka - - kromka chleba
przyszpilić - - przypiąć
przywabliwy - - atrakcyjny, przystojny
putnia - - wiadro
pyćkać - - źle pracować
pyłychi - - włosy
pypka - - smoczek
R
raderka - - gumka do wycierania
ragóżka - - wycieraczka
rajdać - - długo rozmawiać
rańsze - - wcześniej
rapaty - - szorstki
rączka - - pióro
recht - - racja
rejwach - - rozgardiasz
rikcug - - odwrót
rozduć - - rozdmuchać
rukzak - - plecak
rura - - piekarnik, piec, zob. bratrura
rychać - - kaszleć
rychtować - - przygotować
rychtyk - - akuratnie, zupełnie tak
ryćkać - - kopać
ryło - - twarz
rymunda - - zła kobieta
rynka - - płaski lub niski garnek
rynwa - - rynna
rypać się - - tłuc się
S
sałamacha - - mieszanina
serdeczny - - potężny
setny - - duży
sicz - - sitwa, grupa
sinka - - niebieska farba
skałka - - drobne drewienko, drzazga
skikać - - skakać
skiła - - pies
skisły - - skwaśniały
słychać - - czuć zapachy
smarowóz - - brudas
smytrać - - kraść
sobaczyć - - wyzywać
specyfinder - - spryciarz
spuchlak - - grubas
stopka - - bezpiecznik
strachoput - - wystraszony
studzinina - - galareta z nóżek
sumer - - chleb
syromudry - - przemądrzały
szac - - piękny
szałaputa - - bezmyślny
szantrapa - - niechlujna kobieta
szapoklak - - kapelusz
szczeznąć - - zgubić się
szczypka - - drewno na rozpałki
szepetlawy - - sepleniący
szkira - - dziewczyna
szkut - - malec
szkwarki - - skwarki
szlaban - - ława do spania
szmondzia - - niechlujna kobieta
szmulać - - chodzić
szmulać - - chodzić, łazić
sznadaławy - - zabiedzony
szóstak - - 10 groszy
szpacirgang - - spacer
szpanegla - - pinezki
szpanegli - - pinezki
szpanować - - naciągać
szparować - - oszczędzać
szperka - - słonina
szpilać - - grać
szponder - - boczek
szportać - - grzebać
szprechać - - mówić
szpicyfinder - - spryciarz
szpurnąć - - rzucić
szpurt - - szybki bieg
szragi, szaragi - - wieszak
szrajbować - - pisać
sztajfować - - krochmalić
sztajgować - - biegać
sztajgować - - iść szybko
sztajuwany - - krochmalony
sztangil, sztangiel - - rodzaj ciasta, zakąski
sztaniety - - spodnie
sztany - - spodnie
sztraflik - - pasek, rzemień
szturkać - - trącać
szturpak - - niedorozwinięty
sztyblet, sztybulet - - półbut na gumkę
sztylać - - kuleć
sztymować - - zgadzać się
szuber - - zasuwa do komina
szwarc - - pasta do butów
szwendać się - - chodzić tu i tam
szwicować - - ciężko pracować
szwimki - - kąpielówki
szwydryga - - szewc
szypytlawy - - sepleniący
Ś
ścierka - - ladacznica
śledź - - krawat
ślipundyr - - nie spostrzegawczy
śloza - - łezka
śmierdziuch - - smarkacz
świcić - - bić
świrk, świrek - - chory umysłowo
świrkować - - wariować
T
takoj - - jednak
tałapać się - - pluskać się
tamowaty - - małomówny
tarabanić się - - iść ciężko
tarko - - tarka
taskać - - nieść
tatko - - tato
telepać się - - trząść się
tłuk - - służąca
tłumić się - - tłuc się
troczek - - tasiemka
trymbulka - - szczypiorek
trymudka - - komoda
trymutka - - szafa trzydrzwiowa z lustrem
tryndać się - - przenosić się
tryngeld - - napiwek
tumanić - - okłamywać
turbować się - - martwić się
turgać, targać - - dźwigać
tycować - - żartować
tyrpać - - potrząsać
W
wander - - wędrówka
wańtuch - - brzuch
waserwaga - - poziomnica
waserycia - - woda
wazonek - - doniczka
wciągle - - wciąż, ciągle
wcinać - - jeść
wensa - - wąsy
wereta - - płótno
winkiel, winkil - - narożnik, róg
wprzódy - - naprzód
wszystka - - zaszewka
wtrajać - - jeść dużo
w te i we wte - - tam i z powrotem
wtryniać komu co - - zmuszać kogoś do przyjęcia czegoś
wyginiasty - - zgrabny
wyrywać - - uciekać
Z
za drągiem - - za rogatką, szlabanem
za frajer - - za darmo
za pod kolki - - pod rękę
za pod paszki - - pod pachę
zabezdurno - - za darmo
zabudźko - - zapominalski
zachamanić - - ukraść
zadekować - - skryć się
zagudzać - - zaplątać
zahałom - - razem
zahumenie - - przedmieście
zaiwaniać - - kraść
zakim - - za nim
zakryszka - - włoszczyzna
zalewajko - - kłamczuch
zamalować - - uderzyć
zaprażka - - zasmażka
zapychać - - iść, jechać
zarękawek - - mufka
zaszpilić - - zapiąć
zaszportnąć - - potknąć
zawałoka - - przybłęda
zawdy - - zawsze
zaziapać - - zarzucić urok
zdybać kogo - - znaleźć
zdybać się - - spotkać się
zelepuchy - - niedojrzałe owoce
zerkało - - lustro
zicher - - na pewno
ziorać - - patrzeć
zirkowaty - - zezowaty
znać - - widzieć
zolić - - bić
zwurdzić się - - skwaśnieć