O księgach kościelnych - Czyszki koło Lwowa

Księgi prowadzone przez parafie , zawierają nie tylko wpisy metrykalne, ale także inne notatki i dokumenty związane z działalnością kancelarii parafialnej. W najstarszych księgach występują m. in.: Indeksy do wpisów w nich zawartych, inwentarze kościelne, spisy przedmiotów liturgicznych i rzeczy cennych (głównie sreber) zgromadzonych w kościele oraz rejestry ruchomości i nieruchomości będących własnością parafii, wykazy darowizn na rzecz kościoła, wpisy ślubowań i przyrzeczeń składanych przez parafian z różnych okazji, katalogi osób zmieniających wiarę, opisy parafii i kościołów.

Księgi metrykalne w Kościele rzymskokatolickim prowadzone są od XVI w. w wyniku uchwał podjętych na soborze trydenckim (1545-1563). Początkowo prowadzono księgi ochrzczonych i zaślubionych, później również zmarłych. Od 1607 roku, wprowadzono obowiązek prowadzenia przez proboszczów, prócz wymienionych rodzajów ksiąg metrykalnych, także księgi bierzmowanych oraz wykazu parafian . Synod płocki z 1733 r. ustalił, że księgi metrykalne dla większej wiarygodności powinny być na wszystkich stronnicach liczbowane, a poszczególne wpisy numerowane według dat. Zalecenia późniejszych synodów polskich, kładły główny nacisk na staranne i oddzielne prowadzenie trzech kategorii ksiąg (chrzty, śluby i zgony) oraz pieczołowite ich przechowywanie.

Bieżące prowadzenie metryk oceniali ówcześni wizytatorzy częstokroć niekorzystnie, ze względu na łączne sporządzanie zapisów ślubów i chrztów, brak rejestracji zgonów, nieczytelność wpisów i ich przemieszczanie chronologiczne. W drugiej połowie XVIII w. zaznaczyła się stopniowa poprawa w prowadzeniu ksiąg metrykalnych, co związane było ze wzmożoną aktywnością administracyjną władz kościelnych, podniesieniem poziomu wykształcania duchowieństwa parafialnego i wzrostem znaczenia samych metryk, których uwierzytelnione odpisy zaczęły nabierać mocy prawnej. Narzuciło to konieczność dokładnego zabezpieczania ksiąg, bądź przez deponowanie ich w archiwach diecezjalnych, bądź też sporządzanie z nich corocznych odpisów do dyspozycji władz państwowych.

W okresie rozbiorów, kościelna rejestracja metrykalna nabrała charakteru urzędowej ewidencji ruchu ludności, w związku z uznaniem jej za akta stanu cywilnego. W zaborze austriackim proboszczowie parafii mianowani zostali urzędnikami stanu cywilnego z patentem cesarskim .

Tak więc każdy proboszcz prowadzący akta stanu cywilnego był równocześnie podległy władzy kościelnej i państwowej. Reformę formularza ksiąg metrykalnych w Galicji przeprowadzono na mocy patentu cesarskiego Józefa II z 20 II 1784 r. Zaniechano wówczas dawnej staropolskiej formy wpisów opartej na Rytuale Rzymskim i Rytuale Piotrkowskim.

Rozporządzenie cesarskie ogłoszone 7 IV 1784 r. przez konsystorze biskupie we Lwowie, Przemyślu i Tarnowie nakładało na proboszczów parafii obowiązek prowadzenia trzech odmiennych rejestrów: ksiąg urodzonych, ksiąg ślubów i ksiąg zgonów. Wpisy powinny być dokonywane w języku łacińskim, osobno dla każdej wsi wchodzącej w skład parafii. Była to nowość w stosunku do ksiąg staropolskich, które w jednym tomie zawierały zapisy dla całej parafii.

Księgi urodzonych zawierały następujące rubryki: datę urodzin i chrztu dziecka (rok, miesiąc, dzień), jego imię, płeć i status (małżeńskie, pozamałżeńskie), imiona i nazwiska rodziców ,ich wyznanie, imiona i nazwiska rodziców chrzestnych i ich zawód. Do ksiąg zaślubionych wpisywano dane dotyczące przebiegu ceremonii oraz jej uczestników: datę ślubu, personalia nupturientów (imiona, nazwiska, wyznanie, wiek, stan cywilny, numer domu) oraz świadków (imiona, nazwiska, zawód). We wpisach do ksiąg zmarłych uwzględniano: rok, miesiąc, dzień, datę śmierci, numer domu, imię i nazwisko zmarłego, jego wyznanie, płeć, wiek, rodzaj choroby lub przyczynę śmierci, która wpisywana była zgodnie z diagnozą lekarza. Taki formularz obowiązywał faktycznie przez cały okres zaboru austriackiego.

Dawne księgi metrykalne trafiały do archiwów bardzo często przypadkowo razem z innymi dokumentami. Dopiero w okresie międzywojennym władze kościelne zaczęły zwracać baczniejszą uwagę na zabezpieczanie starych metrykaliów.W latach 1930-1931 zrealizowano projekt arcybiskupa lwowskiego Bolesława Twardowskiego dotyczący uporządkowania zasobów archiwalnych znajdujących się w kurii arcybiskupiej we Lwowie.

Zinwentaryzowano archiwalia przechowywane w kurii, a także rozpoczęto sprowadzanie do Lwowa wszelkich dokumentów wytworzonych przed 1800 r., znajdujących się w urzędach parafialnych na obszarze archidiecezji lwowskiej. W ten sposób powstało Archiwum Archidiecezjalne obrządku łacińskiego we Lwowie. Bardzo cenną częścią Archiwum Archidiecezjalnego były tzw. „Archiwa parafialne”.

W ich skład wchodziły przede wszystkim księgi metrykalne chrztów, ślubów, pogrzebów, księgi zapowiedzi, protokoły przedślubne i status animarum. Jako termin końcowy przy przekazywaniu do Archiwum ksiąg metrykalnych przyjęto rok 1783, a więc wzięto pod uwagę głównie parafie powstałe jeszcze w czasach przedrozbiorowych.

Najstarsze przechowywane we Lwowie metryki pochodziły z Żółkwi (1604 r.), Złoczowa i Starego Sioła (1606 r.) natomiast najstarsze księgi parafii czyszeckiej pochodzą z roku 1666.

Korzystając z ksiąg parafii czyszeckiej należy zwrócić uwagę na pisownię nazwisk, które pisane w formie fonetycznie mogą wprowadzić w błąd. Polega to na wpisie tak jak osoba dokonująca wpisu do księgi słyszała dane nazwisko np..: Ostroski lub Ostrowski, Kauza lub Kałza, Rzaszeczny lub Zarzeczny. Ponadto w pisowni tych samych nazwisk w przedstawionym spisie występowały np.: “u”, “ó” i ”o” - Krulik, Królik lub Krul, Król, Krol oraz inne błędy fonetyczne jak : Kwatyrka - Kwaterka, Foźny - Woźny oraz brak wyróżnienia liter “z”- “ż” - “ź” oraz “n” - “ń”. Było to spowodowane niestarannością księży w wypełnianiu dokumentów kościelnych (np: pisano imię Marianna /w oryginalnych księgach urodzeń/ natomiast w indeksie pisano Maria ) jak i brakiem zasad pisowni nazwisk.

Biorąc pod uwagę że w przedstawionym indeksie urodzonych tylko w początkowej części pokazany jest orientacyjny okres urodzin danej osoby, uzupełniłem pod niektórymi nazwiskami dokładne daty urodzenia abyście Państwo mogli określić bardziej szczegółowo okres narodzin poszczególnych osób.