Szkoła i org. społeczne - Czyszki koło Lwowa

Menu główne:

Szkoła i org. społeczne

Czyszki przedwojenne

Szkoła im. Hetmana St. Żółkiewskiego w Czyszkach

Podstawą rozwoju społeczeństwa jest działalność oświatowa. W Czyszkach już w 1820 roku obok kościoła stała szkoła mająca z jednej strony dwie izby, z drugiej jedną szkolną, w której 36 dzieci wiejskich pobierało naukę. Była to szkoła dwuklasowa z etatowym nauczycielem. Uczono katechizmu, pisania, czytania i rachunków w języku polskim.

Do nauki używano : abecadło, elementarz, książkę moralną dla dzieci, gramatykę, książki do czytania i nauki rachunków oraz globus i mapy.

W 1890 r. Wawrzyniec Bembnowicz kupuje budynek szkolny, który jest za mały na szkołę i rozbiera go budując na tym miejscu swój dom. Natomiast Gmina buduje nowa szkołę, piętrową o 5 salach, kancelarią i mieszkaniem dla kierownika szkoły. W późniejszych latach szkoła była trzyklasowa, następnie czteroklasowa.

W 1915 roku w czasie 10 miesięcznej inwazji rosyjskiej szkoła była nieczynna z polecenia władz rosyjskich. W latach 1924 była to już szkoła powszechna czteroklasowa z planem sześcioklasowym.

Szkoła we wsi, od chwili jej powstania, nie zapewniała nauki wszystkim dzieciom. Był to wynik szczupłości szkół jak i brakiem nauczycieli oraz przeświadczeniem wielu rodziców, że nauka i tak nie pomoże im w biedzie. Sytuacja taka była w całej Galicji, gdyż na początku XX w. w Galicji było jeszcze 56 % analfabetów. Obowiązek powszechnego uczęszczania do szkoły dzieci w wieku 7-14 lat wprowadzony został po odzyskaniu niepodległości, dekretem z 9 lutego 1919 roku. Dekret nie załatwił sprawy definitywnie, gdyż nadal występowały braki nauczycieli. Niektórzy gospodarze czyszeccy z uwagi na dogodny dojazd do Lwowa posyłali swoje dzieci w okresie międzywojennym do szkół średnich.

Z analizy dzienników szkolnych wynika, że wiele dzieci nie uczęszczało do szkoły najczęściej na wiosnę i jesień z uwagi na szczyty prac polowych. Dzieci w większości gospodarstw były siłą roboczą do prac w polu lub opieką nad młodszym rodzeństwem, gdy rodzice pracowali w polu co było ważniejsze niż szkoła.

„Katalog klasowy wraz z wykazem klasyfikacyjnym „ jaki miał każdy uczeń szkoły powszechnej w Czyszkach. Katalog klasowy Franciszka Bartosiewicz za rok szkolny 1924/25

Życie i organizacje społeczne

W strukturze społecznej wsi podstawową grupę stanowili chłopi. Inteligencja do której zaliczano księży, nauczycieli, policjantów i urzędników gminy stanowiła nikły procent.

Ważną rolę w życiu społecznym wsi odgrywały zbliżone warunki życia i pracy jej mieszkańców, wspólne, uświęcone tradycją zwyczaje i obyczaje, mentalność, nawyki i przyzwyczajenia dziedziczone z pokolenia na pokolenie, a także samowystarczalność.

Ponadto mieszkańców wsi, łączyły bardzo silnie pochodzenie i miejsce urodzenia oraz więzy sąsiedzkie i rodzinne. O więzach rodzinnych częstokroć z przed kilku pokoleń świadczyć mogą nazwiska rodzin, które nie były w stanie podać stopnia pokrewieństwa mimo posiadania tego samego nazwiska np.: Bartosiewicz, Łamasz, Moździerz, Kempa, Tas, Zarzyczni, Bembnowicz, Król, co było kłopotliwe przy zawieraniu małżeństw i wymagało specjalnego zezwolenia kościelnego.

Bywały przypadki, że pan młody posiadał takie samo nazwisko co panna młoda nie będąc spokrewnieni. Zbieżność nazwisk i imion występowała we wsi bardzo często.

O pozycji społecznej we wsi decydowała przede wszystkim ilość i jakość posiadanej ziemi, wyposażenie gospodarstwa w inwentarz żywy i martwy, poziom stosowanej kultury rolnej i pracowitość. Stopę życiową dyktowały wielkość i wydajność posiadanych gospodarstw. Wieś Czyszki była wsią zasobną. Ziemia była dobra, gospodarze pracowici i zaradni. Wbrew pozorom, kwestia wyżywienia na wsi nie stanowiła większych trudności lecz nie można powiedzieć, że nie była podstawowym problemem rodzin. Bardzo niekorzystny wpływ na gospodarstwa miał okres kryzysu w czasie, którego spadek cen produktów rolnych był nawet kilkakrotny, a ceny produktów przemysłowych nie tylko, że nie spadały, ale znacznie rosły. Zmuszało to rolników do sprzedaży znacznie większej ilości produktów rolnych celem zdobycia środków pieniężnych niezbędnych do pokrycia podstawowych wydatków (np. podatku), co wpływało na zmniejszenie spożycia i wydatków na życie.

Do podstawowych składników pożywienia zajmujących naczelne miejsce w recepturze jadłospisu większości rodzin w Czyszkach należały ziemniaki, kapusta, fasola, potrawy mączne, chleb, mleko, maślanka, ser, jajka. Wymienione składniki pożywienia pojawiały się nawet kilkakrotnie w ciągu dnia w różnych kombinacjach i zestawach. Do najczęstszych zestawów dań należały ziemniaki w różnych postaciach zarówno bez dodatków jak i z dodatkami takimi jak barszcz, kapusta (z fasolą lub bez), mleko chude lub zsiadłe (kwaśne), maślanka, a ponadto potrawy mączne jak kluski z mlekiem lub serem, zacierka i kasza z mlekiem, pierogi z ziemniaków i sera, („ruskie"), ziemniaków, sera, kapusty, kapusty i sera, ziemniaków i kapusty. Chleb każda gospodyni we wsi piekła sama, najczęściej raz w tygodniu (zwykle w sobotę) lub rzadziej, po 6-8 bochenków. Dzięki ziemniakom, ilość głodujących w okresie nieurodzaju na wsi była mała. Mięso, wędliny, słoninę, smalec, masło, jaja w niektórych rodzinach we wsi jadano rzadko, tylko od „wielkiego święta", niekiedy tylko kilka razy w roku. Również cukier, w wielu rodzinach, był rzadko używany, a kawa naturalna i herbata nie były używane wcale. Używano kawę zbożową (z cykorią) czarną lub z mlekiem, lekko słodzoną, a zamiast herbaty używano najczęściej kwiat lipowy. Znaczna część mieszkańców wsi, a w szczególności kobiety alkoholu prawie nie używała lub używała go bardzo mało. Nałogowych pijaków we wsi nie było. Częściej pito na zabawach, weselach, a także w większe święta. Więcej też pito w okresie okupacji niemieckiej. Również palenie tytoniu było ograniczone. Kupowano zwykle kilka dkg tytoniu i bibułki („solali") na kilka dni lub 3-1 papierosy („machorkowe") dziennie.

Dodatkowe dochody poszczególne rodziny uzyskiwały poprzez zatrudnienie w Fabryce Tytoniu w oddalonych o 3 km Winnikach. Pracowało tam np. w roku 1914 około 150 mieszkańców Czyszek. Większych zasobów pieniężnych (oszczędności) mieszkańcy wsi nie posiadali.

Główne dochody pochodziły przede wszystkim ze sprzedaży produktów rolnych jak i z pracy w Fabryce Tytoniu w Winnikach. Dochody te wystarczały na pokrycie bieżących wydatków, podatków lub spłacanie rat za zakupioną ziemię (większość ziemi kupowana była od Konwentu O.O. Franciszkanów we Lwowie ).

Struktura wydatków pieniężnych przedstawiała się następująco: opłata podatku, zakup artykułów pierwszej potrzeby jak sól, zapałki, mydło, nafta, drożdże, ubranie, buty, cukier, lekarz. Mówiąc o problemach społeczno-bytowych wsi nie można pominąć jej problemów mieszkaniowych. Warunki mieszkaniowe niektórych rodzin należy ocenić jako złe. Ocena ta dotyczy zarówno zagęszczenia mieszkań jak też i jego wyposażenia w meble, urządzenia sanitarne, oświetlenie (nasłonecznienie) mieszkań itp.

Zagęszczenie mieszkań było bardzo duże. W wielu domach mieszkało po dwie, trzy rodziny tj: od 10 do 16 osób. W roku 1820 we wsi było 247 domostw i 1651 mieszkańców co daje średnie zagęszczenie mieszkania na 6-7 osób. W roku 1940 spada do około 5-6 osób przy 495 domach i 2800 mieszkańcach.

Umeblowanie mieszkań było skromne i proste. Składało się ono z najprostszych mebli wykonanych najczęściej przez miejscowych rzemieślników, a niekiedy przez samego gospodarza, rzadziej kupowano je na targu. Do mebli tych należały stoły, ławy, krzesła składane, stołki, skrzynie, łóżka drewniane rozsuwane (wyłożone siennikiem wypchanym słomą lub tylko słomą przykrytą prześcieradłem), na którym spały zwykle dwie, a często i trzy osoby, kanapy drewniane rozsuwane (tzw. bambetle lub szlabany), szafy. Uzupełnieniem do łóżek były pierzyny i poduszki z pierza gęsiego, a ilość ich zależała od ilości łóżek i osób w rodzinie, zamożności oraz ilości panien na „wydaniu". Istniał bowiem niepisany zwyczaj, że każda panna wychodząca za mąż otrzymywała we wianie pierzynę i poduszkę. Ubiory mieszkańców wsi zależały w znacznej mierze od ich zamożności. Ogólnie należy jednak stwierdzić, że ubiory te były raczej skromne, proste, a często też ubogie, co można zauważyć na niektórych, przedstawionych w monografii zdjęciach.

Fabryka tytoniu w Winnikach gdzie przed wojną miało zatrudnienie ponad 100-tu mieszkańców Czyszek.

Kółko Rolnicze

Data założenia i działalność kółka nie została ustalona poza nielicznymi ogólnymi faktami opisanymi w tym opracowaniu. W roku 1920 liczyło 230 członków, a opłata składkowa roczna wynosiła 12 koron.

Rok 1938. Wystawa ogrodnicza w Czyszkach w ramach dożynek.

Na podwyższeniu stoją pierwszy od prawej Józef Bartosiewicz i trzeci Franciszek Bartosiewicz z zawodu ogrodnik.

Ochotnicza Straż Ogniowa

Dokładnej daty założenia Straży Ogniowej w Czyszkach nie ustalono. Wiadomo natomiast z kronik kościelnych, że Sztandar Ochotniczej Straży Ogniowej poświęcono 3 czerwca 1906 roku. Była ona wyposażona w ręczną pompę strażacką ciągnioną przez konie oraz najprostszy sprzęt jak: hełmy, pasy, toporki, bosaki, łopaty.

Zdjęcie po lewej stronie - Ochotnicza Straż Pożarna w Czyszkach oraz org. Sokół licząca w Czyszkach w roku 1914, 25 członków. Ćwiczenia wojskowe prowadził druh Leon Krupa. Orkiestra (kapela) czyszecka liczyła 15 muzykantów i grała nie tylko w Czyszkach ale i we Lwowie jak i okolicznych wsiach. Instruktorem muzyki był Tomasz Słabicki z zawodu murarz.

Dom Ludowy

Budowany od roku 1914, a oddany do użytku i poświęcony w roku 1921. W budynku tym znalazły siedzibę Sklep Spółdzielczy i Kasa Zapomogowa „Stefczyka” .

W Czyszkach jest też założona w 1909 roku „Spółka Oszczędności i Pożyczek” licząca w 1919 r. 370 członków i obejmująca swoim zasięgiem wsie: Czyszki, Czyżyków, Dmytrowice, Głuchowice i Winniczki - wszystkie w obrębie gminy Czyszki. Za pierwsze 5 miesięcy 1919 roku miała 0,5 miliona obrotów. Swoją siedzibę ma na parafii w Czyszkach. Na czele zarządu stoi ks. Karol Olbrycht, kasjerem jest Czyszanin Franciszek Szywała.

Zdjęcie po lewej - Poświęcenie Domu Ludowego w 1921 r.

Zdjęcie po prawej - Dawny budynek Domu Ludowego w którym funkcjonuje wiejski sklep w 2008 r.

Administracja

Właściwymi terytorialnie dla Czyszek władzami administracyjnymi i urzędami był Lwów jako ośrodek administracji wojewódzkiej (obwodowej) i siedziba Sądu Okręgowego (obwodowego), a także jako siedziba Starostwa (powiatu). Sąd Grodzki, Notariat i Urząd Telegraficzny znajdowały się w Winnikach. Czyszki stanowiły samodzielną, terenową jednostkę administracyjną - gminę kierowaną przez wójta. Posiadały posterunek policji, pocztę, kółko rolnicze, sklep kółka rolniczego, Dom Ludowy, w którym znalazła siedzibę Kasa Zapomogowa Stefczyka. Roku powołania Gminy Czyszki nie ustalono, lecz w dostępnych dokumentach widnieje stempel gminy z roku 1896.

Rok 1938 - Rada Gminy

Od prawej strony siedzą wójt Krupa Leon i dziedzic NN, czwarty brat Izydor i brat Socha.

Pierwszy z lewej stoi Kempa Andrzej - sołtys Czyszek. U góry stoją Raczkowski i sekretarz

Gminy Bielecki.