Zwyczaje i obyczaje - Czyszki koło Lwowa

Struktura wydatków pieniężnych przedstawiała się następująco: opłata podatku, zakup artykułów pierwszej potrzeby jak sól, zapałki, mydło, nafta, drożdże, ubranie, buty, cukier, lekarz.  Mówiąc o problemach społeczno-bytowych wsi nie można pominąć jej problemów mieszkaniowych. Warunki mieszkaniowe niektórych rodzin należy ocenić jako złe. Ocena ta dotyczy zarówno zagęszczenia mieszkań jak też i jego wyposażenia w meble, urządzenia sanitarne, oświetlenie (nasłonecznienie) mieszkań itp.

Zagęszczenie mieszkań było bardzo duże. W wielu domach mieszkało po dwie, trzy rodziny  tj: od 10 do 16 osób. W roku 1820  we wsi było 247 domostw  i 1651 mieszkańców co daje średnie zagęszczenie mieszkania  na 6-7 osób.  W roku 1940 spada do około 5-6 osób  przy 495 domach i 2800 mieszkańcach.

Umeblowanie mieszkań było skromne i proste. Składało się ono z najprostszych mebli wykonanych najczęściej przez miejscowych rzemieślników, a niekiedy przez samego gospodarza, rzadziej kupowano je na targu. Do mebli tych należały stoły, ławy, krzesła składane, stołki, skrzynie, łóżka drewniane rozsuwane (wyłożone siennikiem wypchanym słomą lub tylko słomą przykrytą prześcieradłem), na którym spały zwykle dwie, a często i trzy osoby, kanapy drewniane rozsuwane (tzw. bambetle lub szlabany), szafy. Uzupełnieniem do łóżek były pierzyny i poduszki z pierza gęsiego, a ilość ich zależała od ilości łóżek i osób w rodzinie, zamożności oraz ilości panien na „wydaniu". Istniał bowiem niepisany zwyczaj, że każda panna wycho¬dząca za mąż otrzymywała we wianie pierzynę  i poduszkę. Ubiory mieszkańców wsi zależały w znacznej mierze od ich zamożności. Ogólnie należy jednak stwierdzić, że ubiory te były raczej skromne, proste, a często też ubogie, co można zauważyć na niektórych, przedstawionych w monografii zdjęciach.

„Plon niesiemy, plon

w gospodarza dom,

żeby zboże plonowało

po sto korcy z kopy dało.

Plon niesiemy, plon (...)."

W dniu zaręczyn w godzinach wieczornych, narzeczony ze swoim „starostą" udawał się do domu rodziców narzeczonej przynosząc z sobą wódkę i zakąskę. Tutaj narzeczeni prosili rodziców panny o wyrażenie zgody na zawarcie małżeństwa. Prośba ta była zwykłą formalnością, gdyż sprawa ta została już wcześniej ustalona między ich rodzicami, często po długich targach o wiano, przy zabezpieczeniu interesów obu stron. Po otrzymaniu zgody rodziców panny na zawarcie związku małżeńskiego, młodzi w towarzystwie starostów udawali się do księdza „dać na zapowiedzi", które oficjalnie potwierdzały ich zaręczyny.

Ksiądz po spisaniu tzw. protokołu przedślubnego zawierającego dane personalne narzeczonych i ich wolę, sprawdzał ich znajomość z zakresu podstawowych zasad wiary oraz roli i obowiązków instytucji małżeństwa. Po załatwieniu formalności u księdza, młodzi udawali się do rodziców narzeczonego, by zaprosić ich na przyjęcie zaręczynowe, które odbywało się w domu narzeczonej. W uroczystości tej obok rodziców narzeczonych, brała udział najbliższa rodzina obu stron oraz najbliżsi sąsiedzi rodziców narzeczonej.

Zapowiedzi, o mających zawrzeć związek małżeński, ksiądz ogłaszał w kościele z ambony przez trzy kolejne niedziele. W przypadkach pilnych za zgodą władz kościelnych, wszystkie trzy zapowiedzi mogły być ogłoszone jednorazowo - w jedną niedzielę. Po zaręczynach (po „daniu na zapowiedzi") spraszano gości na wesele. Panna młoda       w towarzystwie druhen prosiła swoich gości, odwiedzając osobiście każdą proszoną rodzinę, a kawaler w towarzystwie swoich drużbów prosił w podobny sposób swoich gości. Wesele odbywało się w obydwu domach weselnych, a rozpoczynało się w dniu poprzedzającym ślub, wieczorem. W wigilię  ślubu narzeczona w towarzystwie swoich dwóch druhen udawała się do rodziców narzeczonego i prosiła ich na wesele. Tego samego wieczoru, lecz nieco później niż uczyniła to panna, narzeczony przyjeżdżał do domu narzeczonej z muzyką, starostą, drużbą, swatami i druhnami. Trzech swatów niesie koronę z welonem tiulowym, stają wszyscy w sieni, a drużba zaczyna mówić:

Przybywamy do was w niezwykłą gościnę

Pozwólcie nam wstąpić bodaj na godzinę.

Do domu waszego dary przynosimy,

Dla nadobnej panny, którą tu znajdziemy.

Nikt oczywiście wstępu nie wzbrania i wszyscy wchodzą do domu z pozdrowieniem „Niech będzie pochwalony Jezus Chrystus”.

Panna młoda odbierając koronę podaje rękę drużbie i trzem swatom trzymającym koronę, przy pomocy druhen wkłada ja na głowę i staje przed narzeczonym podając mu rękę, którą on całuje. Starosta częstuje gości i zabawa z muzyka traw do późnej nocy.

W dniu ślubu pan młody w asyście drużbów prosi swoich rodziców o błogosławieństwo, a następnie udaje się wraz z kapelą do domu panny młodej, która oczekiwała go już w stroju ślubnym. Przed udaniem się do ślubu młodzi prosili rodziców panny młodej o błogosławieństwo, a odbywało się to według następującego scenariusza. Rodzice (opiekunowie) siadali na krzesłach na środku izby. Do nich podchodzili młodzi, którzy padając im do nóg proszą o błogosławieństwo  i całują ich ręce. Na tą prośbę matka,  a następnie ojciec całowali  nowożeńców w głowę i odpowiadali „niech was Bóg błogosławi". Po otrzymaniu błogosławieństwa młodzi w towarzystwie druhen i drużbów  w uformowanym orszaku ślubnym, z kapelą na czele, udawali się (najczęściej pieszo) do kościoła, do ślubu prosząc po drodze o błogosławieństwo członków najbliższej rodziny. Po ślubie młodzi zabierają swoich gości na śniadanie do siebie, pan młody do siebie i panna młoda do swojego domu. Bywa też, że młody bierze żonę do siebie przed obiadem wtedy też odbywa się u niego obdarowanie.  Ceremonia darowania odbywała się w następujący sposób. Młoda para siadała za stołem, otoczeni drużkami, starościną i swatami. Druhny śpiewając, przy akompaniamencie kapeli, odpowiednio dobrane, dowcipne przyśpiewki, które zachęcały uczestników wesela do składania darów młodej parze. Pierwszymi składającymi dary byli rodzice, następnie dziadek, babka, stryjowie, swaci, druhny, sąsiedzi i pozostali goście.  Jeśli któryś z gości ociągał się ze złożeniem daru lub wg uznania druhen dar był za mały, wówczas przyśpiewywały mu satyryczne piosenki wskazujące na jego skąpstwo czym często wymuszały złożenie lub powiększenie daru. Darowano przede wszystkim pieniądze, które zbierała druhna i przekazywała je młodej parze. Każdy składający dar częstowany był przez starostów lub drużbów kieliszkiem wódki i słodyczami. Po zakończonym darowaniu następowały tzw. przenosiny, czyli zabieranie z domu weselnego panny lub pana młodego do domu, w którym razem zamieszkają. Jeśli przenoszono pannę młodą, to wówczas drużbowie zabierali z jej domu zawiązane w prześcieradła pierzyny i poduszki. Drużki zabierały obrazy świętych, starosta i starościna produkty żywnościowe, a pozostali uczestnicy wesela narzędzia jej pracy jak kądziel, przęślicę, wrzeciono, sierp, motykę, łopatę drewnianą do wsadzania chleba do pieca oraz kociubę (pogrzebacz) do pieca chlebowego. Jeśli przenoszono pana młodego to wraz z nim zabierano narzędzia jego pracy jak siekierę, kosę, widły, grabie, cep itp. Po obdarowaniu panna młoda tańczyła jak najdłużej z druhnami. Drużba pana młodego odbiera Ją druhnom i sadowi na kolanach pana młodego, który siedzi przytrzymując ją,  a druhny tymczasem zdejmują z niej koronę z welonem. Na głowę wkładają jej czepek,  a raczej wiążą  na głowie chustę jaką sprawiła jej starościna.

W następny dzień po weselu w domu, w którym ma zamieszkać młoda para, odbywał się drugi dzień wesela, tzw. poprawiny. Na poprawiny oprócz rodziców i najbliższej rodziny nowożeńców proszono starostów, druhny i drużbów. Podobne poprawiny urządzano w najbliższą niedzielę po weselu w domu, z którego przeniesiono jednego z nowożeńców.

W dniu wesela wieczorem prawo wstępu na tańce miała młodzież nie¬proszona z całej wsi. W okresie letnim tańce odbywały się najczęściej na podwórzu. Do około 1935 r. praktykowany był we wsi zwyczaj, że za tańce na weselu trzeba było płacić kierownikowi kapeli. Osoba zamawiająca taniec zgłaszała życzenie co kapela ma zagrać, a kierownik kapeli ogłaszał dla kogo ten taniec jest przeznaczony. Jeśli do takiego tańca włączył się ktoś niemile przez fundatora widziany, wówczas ten zatrzymywał kapelę i wypraszał nieproszonego gościa. Na tym tle dochodziło najczęściej do bójek, niejednokrotnie krwawych. W dniu ślubu weselni goście za tańce nie płacili.  Większość małżeństw  zawierana była miedzy młodymi pochodzącymi z Czyszek. Bywały również małżeństwa, gdzie jedna ze stron pochodziła z innej miejscowości np. Winnik, Dmitrowic większości  pochodzenia polskiego. Bardzo sporadyczne były małżeństwa polsko-ukraińskie lecz nie były one mile widziane   w społeczności lokalnej.

Kumów była  zawsze jedna para. Do chrztu dziecko niezależnie od płci trzymała matka chrzestna. Oboje rodzice chrzestni podarowują dziecku  „krzyżmo” tj: kilka metrów białego płótna, które po chrzcie wręczał rodzicom ksiądz.

Zasadniczą treścią tych obrzędów było czuwanie przy zmarłym, szczególnie przez starsze osoby oraz odmawianie modlitwy  i różańca za jego duszę, śpiewanie litanii itp. Niektórzy opowiadali też w tym czasie różne, nieprawdopodobne, czasem nieprzyjemne  i straszne historie, wywołujące często lęk.

Wyprowadzeniu zwłok z domu do kościoła odbywało się zawsze rano w asyście księdza. W czasie mszy katafalk otaczało 6 lub 8 mężczyzn. Z kościoła na cmentarz towarzyszył również ksiądz oraz niesiony przed nim krzyż i czarne, żałobne chorągwie. Uczestnicy pogrzebu towarzyszący zmarłemu w jego ostatniej drodze śpiewali okolicznościowe pieśni żałobne i litanie. Po odprawieniu na cmentarzu żałobnej ceremonii pogrzebowej przez księdza i opuszczaniu do grobu trumny, uczestnicy pogrzebu śpiewali bardzo smutną i rzewną pożegnalną pieśń pogrzebową, której pierwsza zwrotka brzmiała:  

„Zmarły człowiecze z tobą się żegnamy,

Przyjmij żal smutku, który ci składamy,

Prochy na grób twój nakładamy gliny,

Od twych przyjaciół, sąsiadów, rodziny...”

Pieśń ta oraz spadające na trumnę grudy ziemi, prawie zawsze wyciskały łzy u wszystkich uczestników pogrzebu. Stypy pogrzebowej nie urządzano.

Przestrzegane zasady:

- dzieci po urodzeniu były ochrzczone do 7 dni, lecz gdy urodziło się chore chrzczono je  nawet następnego dnia po urodzeniu,

- nie urządzano przyjęć i nie dawano dzieciom żadnych prezentów z okazji np.:

 I komunii św. uważając, że dziecko powinno się radować z przyjęcia Pana Jezusa,

- w kościele w czasie mszy św. poszczególne grupy parafian miały swoje miejsca:

• kawalerowie na chórze,

• po prawej stronie przed ławkami stała dorastająca młodzież męska,

• w ławkach prawej strony mężczyźni,

• dalej ku przodowi i kalaskach stali i siedzieli chłopcy szkolarze,

• po lewej stronie pod chórem, do ławek panny do wzięcia i narzeczone,

• w ławkach kobiety też z dziećmi,  

• na środku dorastające dziewczęta,

• od ławek ku przodowi i kalaskach dziewczynki szkolne,

- w niedzielę na tacę zbierali po prawej stronie kościoła dwaj mężczyźni z tym, że jeden  ze świecą poprzedzał tego, który zbierał na tacę. Po lewej stronie kościoła podobnie   zbierały na tacę kobiety ze zgrupowania kółka różańcowego,

- do mszy św. służyli wyłącznie szkolni chłopcy,   

- o ile w narzeczeństwie urodziło się dziecko to ojciec tego dziecka /narzeczony/ był nie zauważany przez mieszkańców - nikt mu nie podał ręki.  O ile narzeczona /matka       dziecka/ oświadczyła, że ojciec jej dziecka jest nieodpowiedzialny i nie dorósł do małżeństwa to taki mężczyzna zostawał starym kawalerem,                    

- ile nieczystych grzechów /seksualnych/ przed i poza ślubem sakramentalnym , tyle  nieszczęść po ślubie,  tak przestrzegały matki swoje dzieci,